Bộ GTVT sẽ chỉ tập trung đầu tư theo hình thức BOT đối với các tuyến đường bộ cao tốc mới để người dân được quyền lựa chọn và áp dụng cơ chế thu phí theo chiều dài đoạn đường sử dụng để bảo đảm công bằng.
-Ông đánh giá như thế nào về động thái này của Bộ Giao thông Vận tải?
Trả lời:
Thời gian vừa qua Bộ GTVT đã phối hợp với các Bộ ngành có liên quan sau khi nhận được nhiều ý kiến phản ánh của người dân về các hạn chế trong các dự án BOT tại Việt Nam. Điển hình có thể kể đến như trạm thu phí đặt vị trí không đúng chỗ, các trạm không đảm bảo khoảng cách như quy định, đầu tư BOT trên tuyến độc đạo không có sự lựa chọn đi lại của người dân; giá thu phí không phù hợp với mức đầu tư, … Việc Bộ GTVT khẳng định chỉ tập trung theo hình thức BOT đối với các tuyến đường bộ cao tốc mới để người dân được quyền lựa chọn và áp dụng cơ chế thu phí theo chiều dài đoạn đường trong công văn gửi Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh An Giang liên quan đến chính sách kêu gọi đầu tư theo hình thức BOT cho các dự án hạ tầng giao thông cho thấy Bộ đã chủ động tiếp thu ý kiến của người dân. Hiện nay có những dự án BOT hàng nghìn tỷ, lãi vay phải trả mỗi ngày lên đến tiền tỷ khiến chính người dân là người chịu thiệt và phải chi trả rất nhiều trong lộ trình đi của mình. Vậy nên có thể đánh giá động thái này của Bộ GTVT là rất tích cực.
-Có nên dừng hẳn các dự án BOT chỉ dải thêm nhựa và thu tiền không, thưa ông?
Trả lời:
Rõ ràng việc các dự án BOT chỉ dải thêm nhựa mà thu tiền đã gây nên một số bức xúc cho người dân. Một số người cho rằng hầu hết những đường BOT là những đường trước đây đã được xây dựng bằng nguồn ngân sách, đã nâng cấp hoặc mới chỉ xuống cấp phần nào thì đều được chuyển sang hình thức BOT, một số người thì phản ánh chỉ đi qua 1 đoạn đường rất nhỏ nhưng phải nộp phí cao. Rõ ràng việc các dự án BOT đã sử dụng lâu mà dải thêm nhựa cũng thu phí như làm đường mới là rất bất hợp lý. Tuy nhiên, để nói dừng hẳn thì cũng rất khó nên việc trước mắt cần làm là nên xem xét giảm mức thu phí ở mức hợp lý hơn.
-Chúng ta có nên chỉ ưu tiên áp dụng hình thức BOT tại các dự án đường cao tốc đầu tư mới?
Trả lời:
Trong thời gian gần đây, có rất nhiều vấn đề mà dư luận quan tâm liên quan đến việc thu phí của các dự án xây dựng – kinh doanh – chuyển giao (BOT) trong lĩnh vực đường bộ. Nhiều vấn đề đặt ra cần có câu trả lời thỏa đáng cả về lý luận và thực tiễn như: Có cần thiết và có nên phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng đường bộ theo hình thức BOT?
Chính sách kêu gọi đầu tư theo hình thức BOT trong thời gian qua đã phát huy nhiều hiệu quả tích cực, kết cấu hạ tầng dần được hoàn chỉnh, kết nối, rút ngắn thời gian đi lại giữa các địa phương, lưu thông, vận chuyển hàng hóa dễ dàng và nhanh chóng góp phần phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Tuy nhiên,nếu xuất phát từ nguyên tắc đảm bảo quyền tự do đi lại của công dân, thực hiện nguyên tắc ai hưởng người đó trả tiền và đảm bảo thuận tiện của giao thông đường bộ thì rõ ràng có những công trình và trạm thu phí BOT thời gian qua không đáp ứng nguyên tắc này.
Có những trạm thu phí BOT đặt ở con đường độc đạo buộc người dân và doanh nghiệp phải sử dụng, không có lựa chọn khác, dẫn đến nhiều bất cập dẫn đến bức xúc của người dân như: trạm thu phí đặt vị trí không đúng chỗ, các trạm không đảm bảo khoảng cách như quy định, đầu tư BOT trên tuyến độc đạo không có sự lựa chọn đi lại của người dân; giá thu phí không phù hợp với mức đầu tư,…
Do đó, việc thực hiện công trình BOT cần quan tâm đến quyền lợi của người dân, người dân được quyền lựa chọn khi đi lại; kiểm toán chặt chẽ mức đầu tư để có thu phí phù hợp, tránh thất thu cho ngân sách.
-Quốc tế giải quyết vấn đề này như thế nào? Chúng ta có thể học gì từ họ, thưa ông?
Trả lời:
Những năm gần đây, một số nước trên thế giới như Anh, Irenland, Ấn Độ, Trung Quốc… đã có nhiều hoạt động nghiên cứu, tổng kết đánh giá thực tiễn về việc xác định các tiêu chí đánh giá lựa chọn nhà đầu tư trong lĩnh vực đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng nói chung và lựa chọn nhà đầu tư trong đấu thầu xây dựng công trình giao thông đường bộ nói riêng nhằm hướng tới mục đích lựa chọn được nhà đầu tư có năng lực tốt để thực hiện thành công các dự án và song song với đó là đảm bảo quyền lợi cho người dân.
Theo kinh nghiệm chung của các nước về xác định nội dung tiêu chuẩn đánh giá lựa chọn nhà đầu tư trong các giai đoạn cho thấy sự thống nhất cơ bản chung:
– Đáp ứng các tiêu chuẩn đánh gia năng lực, kinh nghiệm của nhà đầu tư, các tiêu chí chủ yếu được sử dụng bao gồm: kinh nghiệm thực hiện dự án tương tư, khu vực đia lý, đặc điểm kinh tế – xã hội, địa vị pháp lý, lịch sử thương hiệu của nhà đầu tư
– Năng lực kỹ thuật chủ yếu để thực hiện, vận hành dự án; sức mạnh tài chính của nhà đầu tư; khả năng huy động tài chính, nguồn nhân lực được phân bổ cho dự án và một số tiêu chí cần thiết khác phù hợp với từng dự án cụ thể.
Việc áp dụng các tiêu chí đánh giá này để đảm bảo rằng chỉ những nhà đầu tư có năng lực tài chính và chuyên môn đáp ứng yêu cầu tối thiểu mới có thể có cơ hội tham gia quá trình đấu thầu, điều này giúp cơ quan quản lý nhà nước trong giai đoạn sau của quy trình không phải loại đi quá nhiều ứng viên từ danh sách đông đảo các đơn vị dự thầu.
Điều này cũng khích lệ các nhà đầu tư dự thầu rằng họ sẽ được nằm trong danh sách một số ít các nhà đầu tư có năng lực cạnh tranh bình đẳng như nhau. Những nhà đầu tư đáp ứng yêu cầu ở vòng sơ tuyển sẽ được tham gia vòng đấu thầu. Tại bước này, hồ sơ dự thầu của nhà đầu tư sẽ được đánh giá theo hai tiêu chuẩn chính là tiêu chuẩn kỹ thuật và tiêu chuẩn về tài chính.
Đối với các dự án BOT có một số tiêu chí cần xác định được sau:
– Tổng mức đầu tư xây dựng công trình;
– Thời gian khai thác, vận hành và chuyển giao công trình;
– Cơ cấu của doanh thu, chi phí bảo trì;
– Mức đóng góp và khả năng huy động vốn của nhà đầu tư, thời hạn hoàn vốn, kỳ thanh toán của khoản nợ để phù hợp với dòng tiền của dự án, giới thiệu về khả năng cấp vốn vay bằng đồng nội tệ, ngoại tệ để phù hợp với những khoản thu nhập bằng đồng nội tệ, ngoại tệ;
– Cơ chế, điều kiện thanh toán;
– Giá hàng hóa, phí dịch vụ do nhà đầu tư cung cấp;
– Phương thức quản lý, phân chia rủi ro, giới hạn trách nhiệm pháp lý, điều khoản về bồi thường và chấm dứt hợp đồng;
– Các khoản bảo lãnh, bảo hiểm;
– Các hình thức đề xuất tài trợ, ưu đãi, hỗ trợ đầu tư, bảo lãnh của chính phủ do nhà đầu tư yêu cầu (nếu có).
Đối với hình thức hợp đồng BOT đã gói gọn trách nhiệm thực hiện các chức năng riêng lẻ (thiết kế, thi công và bảo trì) cho một pháp nhân duy nhất. Vì vậy, nhà thầu trúng thầu phải đáp ứng yêu cầu kỹ thuật công trình quy định trong hồ sơ mời thầu và thông thường phải chào giá hàng hóa, dịch vụ đã bao gồm các chi phí ở các giai đoạn thiết kế, thi công và vận hành, bảo trì công trình có sức cạnh tranh cao nhất.
-Vậy, về lâu dài, làm thế nào để PPP mà tiêu biểu là hình thức BOT trở thành chìa khóa vàng trong phát triển cơ sở hạ tầng?
Trả lời:
Việc đảm bảo thực hiện đúng các cam kết với nhà đầu tư, chính sách ổn định ít thay đổi, cũng như tính toán cân đối mức phí hợp lý cho người dân là cơ sở nền tảng tạo sự bền vững cho các dự án BOT nói riêng và PPP nói chung.
Bên cạnh đó, Hợp đồng BOT giữa Nhà nước và nhà đầu tư phải quy định rõ trách nhiệm đảm bảo chất lượng công trình khi vận hành và khi bàn giao cho Nhà nước. Chỉ có quy định và giám sát thực hiện đúng quy định này mới tránh được tình trạng chất lượng công trình không đảm bảo nhưng người dân và doanh nghiệp vẫn phải trả phí ở mức cao, tránh được tình trạng khi công trình bàn giao cho Nhà nước thì Nhà nước lại phải đầu tư rất lớn mới có thể tiếp tục sử dụng.
Đồng thời, việc kiểm tra, giám sát của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền là cần thiết, song vai trò giám sát của xã hội, của người dân với các hợp đồng PPP cũng không kém phần quan trọng. Việc công khai và minh bạch với số liệu đầy đủ và giải trình rõ từng công trình kết cấu hạ tầng theo hợp đồng PPP trên các phương tiện truyền thông là cơ sở để người dân thực hiện quyền giám sát của mình.
